Iconology of the Wayfarer Triptych – Detail

That these temptations – in this case mainly carnal lust – are the work of the Devil is possibly illustrated by the owl in the tree, which seems to be luring a titmouse. In the central panel of The Haywain Triptych [Bosch, ca. 1512-1515], an owl – a decoy, as suggested by the rope on its leg, which is perched on a branch above the monster on top of the hay – seems to fulfil a similar function. It is noteworthy that around the same time, Jan Gossaert depicted in his Malvagna Triptych a small owl surrounded by birds in the tree beneath Adam and Eve committing the original sin [ Gossaert, ca. 1513-1515, “Malvagna Triptych”; Ainsworth et al., 2012, 134]. (p. 294)

Deze symboliek komt in de beeldende kunst der ten einde loopende Middeleeuwen veelvuldig voor. Ik volsta met te wijzen op het nog onopgehelderde uiltje, dat op het vermaarde schilderij van den Verloren Zoon van Jeroen Bosch in het Museum Boymans te Rotterdam op een boom zit [Lafond, 1914, p. 60; Pfister, 1922, 36; Schürmeyer, 1923, 40; Friedländer, 1927, LXVIII; de Tolnay, 1937, pl. 88-91; Vermeylen, 1939, 48]. Ook dit verbeeldt het lichtschuw bedrijf van den zondaar, mogelijk ook de „wijze erkenning”, die hem „van binnen verlicht”, zooals men de figuur wel heeft meenen te zien [Vermeylen, 1939, 49] (p.22).

De uil in den boom symboliseert gewoonlijk, zooals bij de behandeling van Uilenspiegel gebleken is [Enklaar, 1940, 19], den nachtvogelaard in dubbelen zin; zoowel het scherpe zien, waaruit zelfcritiek en zelfinkeer kan voortvloeien, als de loszinnigheid. Mogelijk heeft het beeld ook hier beide beteekenissen, loert het nachtdier op het kantelende meesje en verbeeldt dat de wankele zwakheid, belaagd door de verlokkingen van het nachtleven; doch daarnaast mag men in den uil ook de verbeelding van het doorbrekend zelfbesef van den zondaar zien. (p. 84)

… except for the owl perched on the dead branch directly above the wayfarer’s head, no overt symbols of evil (p. 106)

… except for th owl perched on the dead branch directly above the wayfarer’s head, no overt symbols of evil (p. 63)

“High time to get away from here!” scolds the owl from the tree, angrily ruffling its feathers – not the devil’s whisk Baldass takes it for, but the bird of wisdom, which Bosch’s symbolism regularly stands for knowledge and mastery of death [Baldass, 1943]. (p. 258)

Above the peddler’s head hovers an owl, a consistent harbinger of evil in Bosch [Silver, 2006, 411:note 31; de Jongh, 2000, 43]…(p. 259)